واکاوی نظری ابعاد اجتماعی‌ـ‌فرهنگی فناوری در بیانات رهبر انقلاب اسلامی؛ با تأکید بر ICTS

مفهوم‌پردازی و اندیشه‌ورزی درباره جامعه ایران به‌منزلۀ نوعی جامعه اطلاعاتی یکی از مسائل جدید پس از انقلاب اسلامی ایران محسوب می‌شود؛ ازاین‌رو در بیانات رهبر انقلاب اسلامی، ابعاد و ملاحظات اجتماعی‌ـ‌فرهنگی درباره فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی، برجسته و قابل‌استخراج است. این مقاله با استفاده از رویکرد نظری «شکل‌گیری، عملکرد، و تأثیرات اجتماعی‌ـ‌‌فرهنگی فناوری» و روش پژوهش اسنادی، تلاش کرده است ضمن مرور نظریه‌های مرتبط جامعه‌شناختی، مهم‌ترین ابعاد اجتماعی‌ـ‌‌فرهنگی فناوری را در بیانات مقام معظم رهبری رمزگذاری، مقوله‌‌بندی و به‌لحاظ نظری، صورت‌بندی کند. بر این اساس، سه بُعد کلیدی عبارتند از: 1) ویژگی‌های ماهوی و انگیزشی و جایگاه اجتماعی‌ـ‌فرهنگی فناوری؛ 2) تمهیدات و ضرورت‌های اجتماعی‌ـ‌فرهنگی فناوری؛ 3) آسیب‌ها و تهدیدهای اجتماعی‌ـ‌فرهنگی فناوری. در مجموع چنین به‌نظر می‌رسد که در اتصال مؤلفه‌های یادشده، علاوه‌بر بعضی ملاحظات نظری اجتماعی‌ـ‌فرهنگی، مضمون‌هایی مانند عقاید دینی، اخلاق، پایه‌های فکری فرهنگی، هویت ملی، تحرک، امنیت، و تأکید بر عاملیت جوانان ایرانی دارای اهمیت هستند.